Σκέψεις για το δημοψήφισμα
2015-07-03 15:44
Δεν χωρά αμφιβολία ότι ζούμε γεγονότα ιστορικής σημασίας. Για άλλη μία φορά αυτό το μικρό ακρωτήρι στην άκρη της Ευρώπης βρίσκεται στο επίκεντρο του κόσμου ολόκληρου. Είναι ίσως στη μοίρα μας, σ' όλα τα μεγάλα γυρίσματα της Ιστορίας, να είμαστε πρωταγωνιστές - ένδοξοι και τιμημένοι κάποτε, τραγικοί και παραγνωρισμένοι άλλοτε. Μα πάντα πρωταγωνιστές.
Με το που έγινε η αναγγελία για το δημοψήφισμα, εκτός από πραγματικά φωτεινές εξαιρέσεις, οι περισσότεροι περιχαρακωθήκαμε σε ένα ψευτοδίλημμα και υιοθετήσαμε έναν λόγο εντελώς διχαστικό και μια συμπεριφορά απίστευτα απάνθρωπη. Χωρίσαμε τη χώρα σε στρατόπεδο του Ναι και του Όχι. Οπαδοποιήσαμε, γηπεδοποιήσαμε και γι’ αυτό γελοιοποιήσαμε την πολιτική.
Είμαι από αυτούς που, όπως είπε κι ένας από τους ήρωες της Επανάστασης του ‘21, «κρέας για εμφύλιο, εγώ δεν πουλώ».
Θέλω να ξεκαθαρίσω λίγο:
Ένα Όχι στο δημοψήφισμα αυτό δεν θα ήταν ποτέ το Όχι του Μεταξά. Διότι το ερώτημα αυτή τη φορά δεν ήταν «να σου πάρω τη χώρα ή όχι». Τέτοιο ερώτημα – και το αντίστοιχο ΌΧΙ που ποτέ δεν ειπώθηκε – τέθηκε ήδη, εδώ και πολλά χρόνια. Ποτέ δεν είπαμε ΟΧΙ σ’ όσους καραγκιόζηδες της πολιτικής μάς έταζαν μια θεσούλα στο Δημόσιο – κι ας ήταν και σύμβαση μερικών μηνών – για να πάρουν την ψήφο μας και την ψυχή μας. Ποτέ δεν είπαμε ΟΧΙ στον πακτωλό των εκατομμυρίων που έστελναν οι Ευρωπαίοι, σφυρίζοντας αδιάφορα την ώρα που τα σπαταλούσαμε, για να μας τα ζητήσουν μετά με τόκο, οι… εταίροι. Ποτέ δεν είπαμε ΟΧΙ σε όλες τις δηλώσεις τύπου «Λεφτά υπάρχουν». Ποτέ δεν είπαμε ΟΧΙ στα Ζάππεια και στους δήθεν πατριώτες πολιτικούς που, προεκλογικά, υπόσχονταν γενναίες διαπραγματεύσεις και στηλίτευαν το Μνημόνιο, για να το αποδεχτούν μετά με δουλοπρέπεια δειλού. Ποτέ δεν είπαμε ΟΧΙ σ’ αυτούς που «πουλούσαν» αξιοπρέπεια προεκλογικά γ ια να μας πασάρουν ένα δημοψήφισμα μετά με το ερώτημα «Μνημόνιο light» ή «Μνημόνιο heavy». Ποτέ, λοιπόν δεν είπαμε ΟΧΙ στα πραγματικά ερωτήματα.
Αλλά, ακόμα κι όταν λέγαμε ΝΑΙ, το λέγαμε με μονομέρεια αντίληψης, παρωπιδισμό, πολλές φορές και με λάθος τρόπο. Ναι στην Ευρώπη, αλλά ποτέ Ναι στην Ελλάδα που υπέφερε. Ναι στο Ευρώ, αλλά ποτέ Ναι στις Ελληνικές επιχειρήσεις και στα προϊόντα, στην Ελληνική πρωτογενή παραγωγή, στην Ελληνική μικρομεσαία επιχείρηση, στην αξιοποίηση του Ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού και του Ελληνικού πλούτου (που, όλως τυχαίως, μετά την κρίση «ανακαλύψαμε» ότι υπάρχει). Ναι στους ξένους, αλλά ποτέ Ναι στους Έλληνες που εξαθλιώνονταν καθημερινά. Ναι στην ανοχή απέναντι σε αλλόθρησκους ή αλλόδοξους, αλλά ποτέ Ναι στον Ελληνικό τρόπο ζωής. Ναι στο παρά φύσιν (σε κάθε πτυχή της ζωής) ή το περίεργο ή το νεωτεριστικό, αλλά ποτέ Ναι στο φυσιολογικό (που, είτε το θεωρήσαμε «μπανάλ», είτε δεν αποδεχόμαστε πια ότι υπάρχει). Ναι στο ξενόφερτο lifestyle, αλλά ποτέ Ναι στον Ελληνικό Πολιτισμό και την Ελληνική κουλτούρα. Το σφάλμα του Ναι, λοιπόν είναι πολλαπλό: λέγαμε Ναι σε όλα, εκτός από αυτά που θα έπρεπε να είχαμε ως θεμέλιο της όποιας απάντησής μας.
Στο στρατόπεδο του Όχι, διαπίστωσα μια θυελλώδη ορμή που έφτανε να γίνει οργή. Τη δικαιολογώ, την κατανοώ. Αλλά τη θεωρώ άκαιρη. Διότι ξέσπασε σε λάθος χρόνο, για λάθος θέμα και με λάθος τρόπο. Όταν θες να νικήσεις σ’ έναν πόλεμο (διότι πόλεμο έχουμε, με όρους οικονομικούς), σημασία έχει να ξέρεις πότε να πολεμήσεις και πότε όχι. Γνώμη μου: δεν είναι αυτή η ώρα της μεγάλης μάχης. Κάποιες μάχες έχουν χαθεί, χωρίς καν να δοθούν. Και, να είστε σίγουροι, μας περιμένουν άλλες μπροστά μας. Πιο σημαντικές και πιο ουσιαστικές. Διότι είμαστε ακόμα στην αρχή αυτού του πολέμου, είμαστε στην αρχή αυτής της οικονομικής τυραννίας που μας επιβάλλεται καθημερινά πια, με τον πλέον απροκάλυπτο τρόπο.
Στο στρατόπεδο του Ναι διαπίστωσα ότι βαφτίστηκε η απάντηση ΝΑΙ ως η μόνη ορθολογιστική. Αλλά, πολλές φορές στην Ιστορία μας, κάναμε πράγματα που δεν ήταν απαραίτητα προϊόν ακραίου ορθολογισμού. Οι άνθρωποι που πίστευαν σε κάτι πιο δυνατό από τους ίδιους ήταν κι αυτοί που «ο κόσμος τους έλεγε τρελούς». Η Ιστορία απέδειξε ότι από κάτι τέτοιους τρελούς κάποτε αλλάζει ο κόσμος – πολλές φορές προς το καλύτερο. Ούτε μπορώ να δικαιολογήσω μια ρητορεία που έχει έναν μονόπλευρο οικονομιστικό χαρακτήρα. Ο αγώνας δεν είναι πάντα για τα λεφτά. Κάποτε ειπώθηκε ότι όσα λεφτά και να μας δώσουν για κάτι αγάλματα, να μην καταδεχτούμε να τα πάρουμε. Διότι γι' αυτά πολεμήσαμε. Μια τελευταία παρατήρηση επ’ αυτού: Ακούστηκε πολλές φορές από υποστηρικτές του ΝΑΙ μεγάλους σε ηλικία και συνήθως διάσημους καλλιτέχνες (παράδειγμα η Νανά Μούσχουρη) ότι δεν θέλουμε να ξαναζήσουμε κατοχή και πείνα. Δεν νομίζω ότι κανείς σώφρων θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο. Όμως, δυστυχώς για όλους, αυτό που επιθυμούμε δεν είναι πάντα αυτό που συμβαίνει. Δυστυχώς για όλους, δεν βρισκόμαστε στο «τέλος της Ιστορίας» που ευαγγελίστηκαν πολλοί, στο τέλος των πολέμων, στο τέλος της πείνας κ.ο.κ. Το ζήτημα, λοιπόν δεν είναι, ούτε ήταν ποτέ, αν θέλει κανείς να ζήσει δυσάρεστες καταστάσεις. Το ζήτημα ήταν, είναι και θα είναι το εξής: ποια στάση υιοθετούμε απέναντι σ’ αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις, όταν μας ξαναπροκύψουν. Και η Ιστορία του Έθνους μας έχει πολλά παραδείγματα να μας δώσει για το πώς οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε κάθε προσπάθεια επιβουλής μας – την πλέον τραγική κατάσταση, στην οποία μπορεί να περιέλθει ένα έθνος.
Ναι, ήταν ανεύθυνο εκ μέρους του Τσίπρα να διενεργήσει δημοψήφισμα την παρούσα στιγμή – όταν, μάλιστα ο ίδιος εγκαλούσε όλους τους προγενέστερους που είχαν παρόμοια πρόθεση. Ήταν ανεύθυνο και διότι δεν υπήρξε καμία προεργασία για την επόμενη μέρα (εκτός αν το capital control, η περαιτέρω εξαθλίωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η ανυπαρξία σχεδιασμού συνιστούν προεργασία). Αν μάλιστα θέλουμε να είμαστε σοβαροί, ένα δημοψήφισμα με συνειδητή ψήφο θα απαιτούσε τουλάχιστον ένα μήνα προθεσμία κι όχι μία εβδομάδα. Συν τοις άλλοις, πόσοι ήταν αυτοί που κατάλαβαν έστω και το τυπικό του ερωτήματος, πόσοι διάβασαν ή – κι αν διάβασαν – αντιλήφθηκαν τι σήμαιναν τα μέτρα που προτάθηκαν από τους θεσμούς (τα οποία, μάλιστα αποσύρθηκαν πριν καν διενεργηθεί το δημοψήφισμα); Έχουμε έλλειμμα πολιτικής παιδείας και, παρότι φαίνεται αντιφατικό σε μια χώρα με ανεβασμένο το επίπεδο της εκπαίδευσης που παρέχεται, έχουμε μεγάλη αμορφωσιά σε γενικότερα θέματα. Αλλά, να ψέγεται η ίδια η πράξη του δημοψηφίσματος αυτή καθαυτή σε δημοκρατική χώρα… Αυτό δεν είναι ανεύθυνο απλώς. Κοροϊδία και μάλιστα Κοινοβουλευτική είναι! Από την άλλη, ακούσαμε ότι ο λαός μίλησε μέσω δημοσκοπήσεων ή μέσω συγκεντρώσεων… Μόνο που ο λαός δεν «μιλά» με δημοσκοπήσεις – και δη στημένες, ούτε με συγκεντρώσεις. Μιλά με την ψήφο του. Αλλά ξέχασα: σε ορισμένους αυτό δεν αρέσει. Δημοκρατία, κατά τα άλλα…
Για τη στάση των ΜΜΕ, δεν έχω να πω πολλά. Το λιγότερο, πραξικοπηματική. Όχι απλώς ντροπιαστική. Δεν με νοιάζει αν υποστήριζαν το ΝΑΙ ή το ΟΧΙ. Με νοιάζει που τρομοκρατούσαν τον κόσμο. Με νοιάζει που ούτε ένα ρεπορτάζ της προκοπής δεν κάνανε. Με νοιάζει που διέδιδαν ασύστολα ψέματα (μεταξύ πολλών, άκουσα ότι η ΕΚΤ δείχνει… μακροθυμία συνεχίζοντας να παρέχει ρευστότητα μέσω του ELA, ότι οι δανειστές σε καμία περίπτωση δεν ζητούσαν περικοπή μισθών και συντάξεων κ.ά. παρόμοια…). Θεωρώ ότι η στάση τους αυτή αποδεικνύει, δυστυχώς, ότι στη χώρα μας, το μόνο που δεν υπάρχει είναι η δημοκρατία. Τέτοια παραπληροφόρηση, τέτοια προπαγάνδα, τέτοια τρομοκράτηση, μόνο σε σκοταδιστικά καθεστώτα και σε Οργουελικές κοινωνίες τις συναντάς…
Με το ΝΑΙ και το ΟΧΙ συντάχθηκαν πολλοί. Οι περισσότεροι με κριτήρια κομματικά, άλλοι με κριτήρια οικονομικά (κι εννοώ ιδίου συμφέροντος), άλλοι υποκύπτοντας στον θυμό και την αγανάκτηση. Ελάχιστοι πρόβαλαν λογικά επιχειρήματα, λίγοι πήραν απόφαση με γνώμονα το καλό της πατρίδας. Αλλά, το χειρότερο, ήταν η απίστευτη προπαγάνδα, ο διχαστικός λόγος και ο αλληλοσπαραγμός που επικράτησε. Πολιτική το λέτε εσείς αυτό; Το να παραθέτεις επιχειρήματα για το ΝΑΙ ή το ΟΧΙ συνιστά πολιτική. Το να καταστροφολογείς, να λασπολογείς, να διαδίδεις την άγνοια ως γνώση και την κομματική γραμμή ως θέσφατο, αυτό, κύριοι, είναι απαράδεκτο! Απ’ όπου κι αν προέρχεται! Πότε, επιτέλους θα πάψετε να είστε προβατάκια; Πότε θα ξεκινήσετε να σκέφτεστε τι κάνετε, τι λέτε, να ζυγιάζετε τα λόγια και τις επιλογές σας; Πότε θα καταλάβετε ότι οι κοπρολογίες, οι μωρολογίες και τα απίστευτα φληναφήματα και η παραπληροφόρηση ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ; Ο τρόπος που εκφραστήκατε ορισμένοι όλες αυτές τις ημέρες, είναι ο τρόπος που μιλάτε στα παιδιά σας; Στους γονείς σας; Στα αγαπημένα σας πρόσωπα; Ντροπή και πάλι Ντροπή! Ή αλλιώς: Αιδώς Αργείοι!
Προπαγάνδα, κατινίστικη πολιτική, αναξιοπρεπής πολιτικός λόγος. Σαν αυτή τη φωτογραφία με βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ που έβγαζε λεφτά από το ΑΤΜ της Βουλής! Θέλετε, δηλαδή να πιστέψω ότι μόνο αυτός και μόνο από αυτό το κόμμα έβγαλε λεφτά από το ΑΤΜ ή ότι έβγαλε τέτοιο ποσό από ένα ΑΤΜ που θα συνιστούσε σκάνδαλο; IQ ραδικιού, που λένε και κάποιοι μαθητές μου…
Αλήθεια, πόσοι βουλευτές – κυβερνητικοί και μη – έβγαλαν τα λεφτά τους έξω την περίοδο του Bank run; Εξαιρείται ο Άδωνις, αυτός – κατά δήλωσή του – θα τα έβγαλε ήδη έξω από την επαύριο της εκλογής ΣΥΡΙΖΑ. Δεν είμαι ειδικός, αλλά δεν είναι παράνομη αυτή η έξοδος των χρημάτων (εκτός, δηλαδή από ΗΘΙΚΑ ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΗ ΣΤΑΣΗ);
Προπαγάνδα και για τα φάρμακα που… λείπουν από τώρα (!!!), για τους ηλικιωμένους που πεθαίνουν στις ουρές (διάβασα σε μπλογκ για… χιλιάδες εξ αυτών!!). Τραγικό! Εξευτελισμός και απόλυτη παρακμή! Έχω σταθεί σε μακροσκελείς ουρές του ΟΑΕΔ Καλλιθέας για να ανανεώσω την κάρτα ανεργίας μου και είδα να λιποθυμούν άνθρωποι. Έχω βρεθεί σε κηδεία φίλου μου που αυτοκτόνησε, επειδή δεν άντεξε το βάρος της οικονομικής του εξαθλίωσης και της κοινωνικής ντροπής που αυτή επέφερε. Έχω βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να μην έχω λεφτά να αγοράσω ούτε ένα γάλα για το παιδί μου. Όλα αυτά, όμως δεν απασχόλησαν κανέναν από τους ίδιους αυτούς που ξαφνικά έκαναν «σημαία» τους τη λιποθυμία των συνταξιούχων μπροστά στα ΑΤΜ.
Θα τα περνούσα για αστείο, αλλά η σοβαρότητα του θέματος δεν με άφηνε… ο Βενιζέλος, ο παραβιάσας μυριάκις το Σύνταγμα, εγκαλούσε τον ΣΥΡΙΖΑ για αντισυνταγματικότητα! Ο Σαμαράς, ο οποίος ούτε θυμάμαι για πόσα Ζάππεια «έπαιζε» το παιχνίδι του αντιμνημονιακού, εμφανιζόταν τώρα να εγκαλεί τον ΣΥΡΙΖΑ για… κωλοτούμπα και για ιδεοληπτική πολιτική! Ο Βενιζέλος και ο Σαμαράς που ορκίζονται στο Άγιο Μνημόνιο που θα θεραπεύσει πάσαν νόσον και πάσαν... Πανάκεια το Μνημόνιο. Κι όλα τα παραπάνω συνιστούσαν σοβαρή αντιπολίτευση… καληνύχτα μας!
Είδα και το άλλο: Οικονομολόγοι υπέρ του ΝΑΙ (πανεπιστημιακοί Έλληνες κυρίως), οικονομολόγοι υπέρ του ΟΧΙ (Κρούγκμαν, Γκάλμπρειθ, ήταν μερικοί από αυτούς που θυμάμαι). Ανάλογα με τη μερίδα στην οποία κατατάσσαμε τον εαυτό μας, εγκαλούσαμε την επιστημοσύνη του καθενός. Να το πω πιο απλά: Αν είναι δικός μας, τον θεωρούμε επιστήμονα. Αν όχι, δεν τον θεωρούμε! Δηλαδή, η επιστημονική επάρκεια του καθενός δεν μετράται από τα επιχειρήματά του, την παράθεση τεκμηρίων κ.ο.κ. αλλά από το τι κόμμα ή ιδεολογία είναι! Κομματοκρατία, Ιδεοληπτική αναξιοκρατία… Αδιανόητο! Μου ήρθε να βρω την πρώτη πτήση να φύγω… και να φύγω μακριά!
Είδα και διάβασα πολλά κείμενα – ειδικά τα συλλογικά – όπως αυτό των συνταγματολόγων του ΝΑΙ ή των καλλιτεχνών του ΟΧΙ. Όλα προπαγανδιστικά. Καμία εξήγηση. Όταν όλοι περίμεναν από τους γίγαντες της διανόησης να εξηγήσουν ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΨΗΦΙΣΟΥΜΕ ΝΑΙ ή ΟΧΙ. Μα πώς περιμένετε να πείσετε ανθρώπους να «στραφούν στη λογική», όπως άκουσα μυριάκις φορές από υποστηρικτές του ΝΑΙ, όταν δεν εξηγείτε με λογικά επιχειρήματα γιατί να ψηφίσουμε έτσι; Μοναδικές φωτεινές εξαιρέσεις του κανόνα ορισμένοι μόνο, εντελώς προσωπικά κινούμενοι, που εξηγούσαν ή έδιναν κάποιες πληροφορίες που βασίζονταν, τέλος πάντων, σε μια λογική διεργασία και σε αληθινά στοιχεία ή σοβαρή επιχειρηματολογία, ή, έστω Ιστορικό λόγο. Ακόμα κι όσοι υποστήριζαν το ΟΧΙ, διαποτίζονταν ουκ ολίγες φορές από μίσος προς κάθε άλλη άποψη, όταν το ΟΧΙ ποτέ δεν έχει αντίκρισμα, αν δεν παραπέμπει σε πανστρατιά και συλλογικότητα. Ακόμα κι όσοι υποστήριζαν το ΝΑΙ, έδειχναν να το κάνουν από συμφέρον, από φόβο, από ακραίο συναισθηματισμό, με χρήση ακραίας ρητορείας. Κι όμως, το ΝΑΙ διατυμπανιζόταν ως η «μόνη λογική επιλογή». Απίστευτο!
Έμεινα άναυδος, ακούγοντας δηλώσεις του τύπου «Οι πλούσιοι κάνουν τις σωστές επιλογές» που ακούστηκαν από τα σιγανά Ποταμάκια. Κοινωνική παράνοια, γενικότερη παρακμή του πολιτικού μας συστήματος. Να τους χαιρόμαστε – κυρίως, όμως να χαιρόμαστε τους εαυτούς μας που τους ψηφίσαμε.
Από την άλλη, αλγεινή εντύπωση μου προκάλεσε που πολλοί Έλληνες πολιτικοί και τα αντίστοιχα κομματικά «πρόβατα» αναπαρήγαγαν την πολιτική επιχειρηματολογία των Ευρωπαίων ότι «δημοψήφισμα ίσον έξοδος από το Ευρώ» ή ότι ένα ενδεχόμενο ΟΧΙ σε μια εντελώς άλλη ερώτηση, σήμαινε ταυτόχρονα και έξοδο της Ελλάδας από την Ευρώπη! Μα, αν ήταν έτσι, τότε η εκλογή Σαμαρά το 2012, μετά τα Ζάππεια και την αντιμνημονιακή ρητορεία του, θα έπρεπε να σήμαινε απομάκρυνση από την Ευρώπη και το Ευρώ – ομού! Ο παραλογισμός σε όλο του το μεγαλείο! Πλήρης απογοήτευση!
Κι ο Διχασμός το ίδιο, σε όλο του το μεγαλείο. Οι μεν έβριζαν τους δε. Κανένας σεβασμός στην αντίθετη άποψη. Τίποτε δεν μάθαμε από την Ιστορία! Λαός ανεπίδεκτος μαθήσεως!
Εντωμεταξύ, η παρέμβαση του Κουτσούμπα μου άρεσε. Ο Πρόεδρος του Εδεσσαϊκού, όπως πάντα, δεν μασάει τα λόγια του… Να τα πούμε κι αυτά…
Επιπλέον, αν η ΝΔ είχε χιούμορ, θα δεχόταν το δημοψήφισμα, αλλά θα πίεζε να μπει ως ερώτημα το «Τσίπρας ή τανκς». Είπαμε, αν…
Τώρα που είπαμε για τανκς... Η παρέμβαση Καμμένου για τη διασφάλιση της εσωτερικής σταθερότητας της χώρας από τον Στρατό δείχνει ότι το να είσαι πολιτικός δεν ταυτίζεται με το να είσαι σοβαρός, μετρημένος στα λόγια και να διαθέτεις ουσιαστική δημοκρατική (κι όχι απλώς κοινο – βολεμένη) νοοτροπία. Αλλά, είναι εντελώς υποκριτικό να εγκαλείται ο Καμμένος για ρητορεία που «όζει» δικτατορικών αντιλήψεων και να μην εγκαλούνται οι σύγχρονοι δικτάτορες (λέγε με τηλεοπτικό δημοσιογράφο)…
Για όλους εκείνους, ειδικά τους πολιτικούς, που σ’ όλη αυτή την περίοδο λέγατε «Ντρέπομαι που είμαι Έλληνας» ή ό, τι παρόμοιο, θα σας το πω πολύ απλά: Με τα λόγια και τη συμπεριφορά σας, αποδείξατε ότι δεν είστε, δεν υπήρξατε ποτέ Έλληνες! Φύσει και θέσει! Οπότε, μην ντρέπεστε!
Πολλοί μύθοι καταρρίφθηκαν: Η «θωράκιση» των Ευρωπαϊκών οικονομιών, οι «αγαθιάρηδες» ξένοι, οι «σωτήρες» ξένοι, οι "πάντα καλοί ξένοι - πάντα κακοί Έλληνες" (και το αντίστροφο, βεβαίως...), η Ευρώπη των Λαών… Τελικά, οι αστικοί μύθοι στην πατρίδα μας έχουν πέραση!
Υποθέτοντας ότι όλοι αυτοί που μιλάνε για έξοδο της Ελλάδας από την Ευρώπη είναι ημιμαθείς, ανιστόρητοι και πολιτικά αδαείς θα μπορούσα να κάνω ολόκληρη διάλεξη για το ότι η Ευρώπη δεν είναι απλώς ένα κομμάτι γης στο οποίο κατοικούμε, αλλά αποτελεί πολιτισμικό ορόσημο, στο οποίο η Ελλάδα δεν εντάσσεται απλώς - εν τω πλείστω το δημιούργησε. Αλλά τελικά, έχω την εντύπωση ότι όλοι αυτοί που μιλάνε για έξοδο της Ελλάδας από την Ευρώπη εννοούν έξοδο της Ελλάδας από μια εμπορικο-οικονομική συνάθροιση κρατών που βασίζεται στο δόγμα "ποιος και πώς θα κερδίζει τα περισσότερα χρήματα". Είναι, δηλαδή κατά κύριο λόγο λάτρεις του οικονομιστικού μοντέλου ύπαρξης: Απλώς τα βλέπουν όλα ως αναλώσιμα αγαθά, ως μετρήσιμα οικονομικά μεγέθη. Και δεν ξέρω αν αρκεί μια διάλεξη όχι για να "θεραπεύσω" (αυτό θα αποτελούσε ηθική παρέμβαση που χρειάζεται προαίρεση εκ μέρους τους - και δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι τη διαθέτουν), αλλά για να καταδείξω αυτή την οπτική τους γωνία...
Αλλά αυτό που με απογοήτευσε οικτρά ήταν ο φόβος. Κάποιοι δοθήκαμε ψυχή τε σώματι σ’ αυτόν. Κάποιοι άλλοι, τον διαδώσαμε κιόλας στους άλλους, από φόβο μήπως μείνουμε μόνοι μας σ’ αυτόν. Κάποιοι, κάναμε τον φόβο επιχείρημα. Δεν είναι για το Ναι ή το Όχι, μη με παρεξηγήσετε. Είναι που με πήρε θλίψη που κάποιοι ψηφίζουμε το ένα ή το άλλο, όχι επειδή πιστεύουμε στα επιχειρήματα της απόφασης, αλλά από φόβο. Μ’ έναν λαό βουτηγμένο στον φόβο, δεν πας πουθενά. Απλώς στέκεσαι, σε στάσιμα, βρώμικα νερά, γεμάτα δυσωδία – έτσι ζωγραφίζεται ο φόβος στην ψυχή του ανθρώπου. Κρίμα!
Κι ένα τελευταίο: θα διαπιστώσατε ότι χρησιμοποιώ, στις περισσότερες των περιπτώσεων, το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, ακόμα και σε πράξεις ή λεγόμενα στα οποία δεν συμμετείχα. Έχω λόγο που το κάνω. Σε ζητήματα πολιτικής, και ειδικά όταν πιάνουμε στο στόμα μας τη λέξη «Πατρίδα», καλό είναι να θυμόμαστε ότι υπάρχει μόνο ένα πρόσωπο κι ένας αριθμός: Εμείς. Ποτέ Εγώ. Ό, τι κάνει καθένας μας σ’ αυτόν εδώ τον έρμο τόπο, επηρεάζει κι όλους τους υπόλοιπους. "Είμαστε πάντοτε στο Εμείς, όχι στο Εγώ".